abhyang-snan-importance: अभ्यंग स्नानाचं अध्यात्मिक आणि वैज्ञानिक महत्त्व; शरीर-मन-आत्म्याचं शुद्धीकरण
In this article -
Abhyang Snan Benefits,
Ayurvedic Bath Ritual,
Spiritual Meaning of Abhyang Snan,
Diwali Morning Bath,
Ubtan Ayurveda,
Oil Massage Health Benefits,
Scientific Reason for Abhyang Snan
Spiritual Meaning
अभ्यंग स्नानाचं अध्यात्मिक महत्त्व
ॲड.नीलिमा शिंगणे जगड
दिवाळी हा फक्त उत्सव नाही, तर आत्मशुद्धीचा आणि आध्यात्मिक जागृतीचा काळ आहे. अभ्यंग स्नान ही त्या जागृतीची पहिली पायरी मानली जाते.
जेव्हा आपण पहाटे उठून तेल लावतो, उटणं वापरतो आणि स्नान करतो, तेव्हा केवळ शरीर नव्हे तर मनातील अंधकार देखील धुऊन निघतो.
याला “शारीरिक स्नानाबरोबर मानसिक स्नान” असं म्हणतात.
भारतीय तत्त्वज्ञानानुसार, “स्नान” म्हणजे शरीर-मन-आत्म्याचं शुद्धीकरण.
यामध्ये तीन स्तरांवर शुद्धी होते:
1. Physical Level – शरीर स्वच्छ आणि ताजं होतं
2. Mental Level – ताणतणाव आणि थकवा दूर होतो
3. Spiritual Level – आत्मा नव्या ऊर्जा प्रवाहाशी जोडला जातो
Scriptural References – धर्मशास्त्रातील उल्लेख
अभ्यंग स्नानाचा उल्लेख धर्मसिंधु, ग्रुह्यसूत्र, नारद पुराण, स्कंद पुराण, आणि पद्म पुराण मध्ये सापडतो.
धर्मशास्त्रानुसार —
“Narakachaturdashyām prātaḥ snānam kartavyam, tailābhyang purvakam.”
याचा अर्थ — नरक चतुर्दशीच्या सकाळी तेल लावून अभ्यंग स्नान करणे हे धर्मकर्म समजले जाते.
शास्त्रांनुसार, या दिवशी स्नान केल्यास —
शरीर पवित्र होतं
पापांचा नाश होतो
आयुष्य वाढतं
आरोग्य आणि समृद्धी प्राप्त होते
Energy Cleansing – Positive Vibes and Aura Purification
दिवाळीचा दिवस म्हणजे प्रकाशाचा आणि ऊर्जेचा दिवस.
आपल्या शरीरात एक subtle energy field असतो – ज्याला “Aura” म्हणतात.
तेल लावल्याने आणि उटणं वापरल्याने ही aura शुद्ध होते.
तेलामध्ये असलेले natural antioxidants आणि herbal extracts त्वचेतील नकारात्मक कंपन (negative frequencies) दूर करतात.
यामुळे मन शांत, आत्मा हलका आणि शरीर हलकं वाटतं.
याच कारणामुळे म्हणतात —
“Abhyang Snan removes darkness from the body, mind, and soul.”
Ayurvedic Science Behind Abhyang Snan
आयुर्वेदानुसार, Abhyang म्हणजे “oil massage done with devotion and care.”
तेलाने स्नान करण्यापूर्वी केलेला मालिश शरीरातील Vata Dosha कमी करतो, ज्यामुळे थंडी, कोरडेपणा आणि सांधेदुखी टळते.
Ayurvedic Benefits:
Improves blood circulation
Nourishes the skin
Strengthens muscles and joints
Promotes sound sleep
Enhances mental clarity
Delays aging (anti-aging effect)
Charaka Samhita मध्ये म्हटलं आहे
“Abhyangam acharet nityam, sa jarashramvataha.”
म्हणजेच, रोज अभ्यंग करणं वृद्धत्व, थकवा आणि वातदोषापासून संरक्षण करतं.
Scientific Perspective – Modern Explanation
आता पाहूया यामागचं आधुनिक विज्ञान
1. Nervous System Relaxation
तेलाने केलेला हलका मालिश (oil massage) त्वचेतील nerve endings शांत करतो.
यामुळे serotonin आणि dopamine सारखे happy hormones वाढतात, जे मानसिक शांती देतात.
2. Skin Health
Herbal ubtan आणि तेल त्वचेच्या sebaceous glands सक्रिय करतात.
तेलातील fatty acids त्वचेच्या कोरडेपणाला दूर करून natural glow देतात.
3. Detoxification
तेल आणि उटणं दोन्ही त्वचेतून toxins बाहेर काढतात.
हा process आधुनिक विज्ञानात “skin detox” म्हणून ओळखला जातो.
4. Immunity Booster
अभ्यंग स्नानामुळे lymphatic system सक्रिय होतं, ज्यामुळे शरीरातील immune response सुधारतो.
त्याच वेळी रक्तप्रवाह वेगाने होऊन शरीराला उष्णता आणि ऊर्जा मिळते.
Morning Ritual and Circadian Rhythm
अभ्यंग स्नान सूर्योदयापूर्वी करावं असं सांगितलं गेलं आहे, कारण त्या वेळी circadian rhythm (body clock) आपल्या शरीरातील hormonal balance स्थिर ठेवतो.
त्या वेळेला स्नान केल्याने cortisol level कमी होतो, आणि दिवसाची सुरुवात शांततेने होते.
Symbol of Gratitude and Renewal
अभ्यंग स्नान म्हणजे केवळ स्वच्छता नव्हे तर कृतज्ञतेचा संस्कार आहे.
आपलं शरीर देवाचं मंदिर आहे — आणि त्याची काळजी घेणं म्हणजे देवपूजा करणं.
तेल लावून स्नान करताना मनात “thankfulness” निर्माण होते — आपल्याला मिळालेल्या शरीर, आरोग्य आणि जीवनासाठी.
Mind-Body Connection
दिवाळीच्या सकाळी अभ्यंग स्नान करताना पारंपरिक संगीत, उटण्याचा सुगंध, आणि तेलाची उब — हे सगळं एकत्र मिळून mind-body synchronization घडवतं.
यामुळे:
Anxiety कमी होते
Mood uplift होतो
Concentration वाढतं
आत्मविश्वास वाढतो
Spiritual Summary Table
घटक आध्यात्मिक अर्थ वैज्ञानिक अर्थ
तेल (Oil) शरीर-मनाचं संतुलन Nerves calm, skin nourish
उटणं (Ubtan) पवित्रता आणि तेज Natural exfoliation, detox
सकाळची वेळ अमृतवेळ – आत्मजागृती Hormonal balance
सुगंध सकारात्मक ऊर्जा Aromatherapy effect
स्नान विधी आत्मशुद्धी Stress relief & immunity
Conclusion of this article
अभ्यंग स्नान म्हणजे केवळ परंपरा नाही — ती एक Science-backed spiritual therapy आहे.
तेल, उटणं, सुगंध, आणि वेळ — या सगळ्यांचा एकत्रित परिणाम म्हणजे Body-Mind-Spirit purification.
दिवाळीची सुरुवात अभ्यंग स्नानाने करणं म्हणजे स्वतःच्या आयुष्यात प्रकाश, आरोग्य आणि समाधानाचं स्वागत करणं आहे.
(लेखिका या व्यवसायाने वकील असून, हौशी पत्रकार आहेत. त्यांना प्राचीन आयुर्वेदशास्त्राची आवड आहे. त्यांना हा वारसा त्यांचे आजोबा स्व. श्री. प्रल्हादपंत शिंगणे आणि वडील स्व. श्री. मधुकरराव शिंगणे यांच्या कडून मिळाला आहे.)
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा